Haiku to bardzo krótki rodzaj liryki pochodzący z Japonii, który charakteryzuje się prostotą formy i precyzyjnym doborem słów. Wyróżnia się zwłaszcza oszczędnością środków stylistycznych, skupieniem na elemencie natury oraz dążeniem do uchwycenia ulotnej chwili. W niniejszym artykule przybliżymy historię, budowę i zasady tworzenia haiku, przedstawimy najlepsze przykłady klasycznego haiku oraz wskazówki dla osób dopiero rozpoczynających przygodę z tą formą poetycką.
Kluczowe wnioski:- Haiku wywodzi się z tradycyjnej poezji japońskiej i ma ściśle określoną budowę - trzy wersy i 17 sylab.
- Klasyczne haiku koncentruje się na pojedynczym obrazie lub chwili zaczerpniętej z natury.
- Dobre haiku powinno zawierać element zaskoczenia i poruszać zmysły czytelnika.
- Tworzenie haiku wymaga precyzji w doborze słów i maksymalnej oszczędności środków stylistycznych.
- W Polsce haiku uprawiali m.in. Janusz Szuber, Anna Świrszczyńska i Andrzej Trzebiński.
Historia haiku i jego pochodzenie
Haiku wywodzi się z tradycyjnej poezji japońskiej i ma bardzo długą historię. Jego bezpośrednim protoplastą jest tanka - krótki utwór liryczny składający się z 31 sylab podzielonych na 5 wersów. Z tanki wyodrębniła się w okresie średniowiecza odmiana zwana hokku, składająca się tylko z pierwszych 3 wersów (5-7-5 sylab).
Określenie "haiku" pojawiło się dopiero w XIX wieku, kiedy to poeta Masaoka Shiki użył go dla odróżnienia nowoczesnej formy od tradycyjnego hokku. Nazwa haiku jest złożeniem dwóch słów "hai" (śmieszny, zabawny) i "ku" (wers). Odwołuje się więc do humorystycznego charakteru wielu klasycznych utworów tego typu.
Największy wkład w rozwój i spopularyzowanie haiku miał słynny japoński poeta Matsuo Bashō (1644-1694), dziś uznawany za mistrza tej formy poetyckiej. Stworzył on szkołę haiku opartą na prostocie, bezpośredniości wyrazu i harmonii z naturą. Jego utwory do dziś są wzorem klasycznego haiku.
W XX wieku haiku stało się popularne także poza Japonią, przyjmując w poszczególnych krajach pewne modyfikacje, lecz nie tracąc swego minimalistycznego i kontemplacyjnego charakteru.
Budowa i zasady tworzenia haiku
Klasyczne japońskie haiku składa się z 17 sylab (onji) rozłożonych następująco: pierwszy wers ma 5 sylab, drugi 7, a trzeci znów 5. W polskiej odmianie haiku dopuszcza się niewielkie odchylenia od tej reguły, jednak zachowanie trójwierszowej budowy jest konieczne.
Oprócz liczby sylab istotne są także inne zasady tworzenia haiku:
- Skupienie na pojedynczym obrazie lub chwili, zwykle zaczerpniętej z natury
- Obecność słowa odnoszącego się do konkretnej pory roku (kigo)
- Element zaskoczenia, nieoczekiwany zwrot akcji
- Dążenie do prostoty i oszczędności środków stylistycznych
Dobrze napisane haiku powinno poruszać zmysły czytelnika i zawierać głębszą, symboliczną wymowę mimo bardzo niewielkiej objętości.
Kluczowe elementy i techniki
Oto najważniejsze elementy i zabiegi stylistyczne typowe dla haiku:
- Kigo - słowo wskazujące porę roku, np. śnieg, wiatr, liście
- Kireji - cezura oddzielająca dwie części haiku
- Zestawienie natury i kultury - np. kwiat wiśni i świątynia
- Personifikacja - nadawanie cech ludzkich zjawiskom przyrody
Stosując te elementy z umiarem można osiągnąć głębię i wymowę charakterystyczną dla dobrego haiku.
Czytaj więcej: Najlepsze bajki animowane. Top 10 filmów animowanych dla dzieci.
Najlepsze przykłady klasycznego haiku
Oto kilka przykładów haiku, które uchodzą za klasykę tego gatunku:
Stara sadzawka
żaba skacze -
odgłos wody
Jedno z najsłynniejszych haiku autorstwa Matsuo Bashō. Doskonały przykład uchwycenia ulotnej chwili z niespodziewanym zakończeniem.
Cisza sennych irysów -
gwiezdny pył opada
w ogrodzie
Utwór Yosa Busona łączący motywy natury i kontemplacji oraz element personifikacji.
Płatki wiśni
tańczące, tańczące -
rzeka
Wiersz Kobayashi Issa malujący radosny,dynamiczny obraz za pomocą prostych słów.
Haiku a poezja japońska - podobieństwa i różnice
Haiku wyrosło na gruncie tradycyjnej poezji japońskiej i wiele z niej zaczerpnęło. Jednak z czasem wykształciło swoją odrębną formę i styl.
Oto najważniejsze cechy wspólne dla haiku i dawnej poezji japońskiej:
- Krótka, ściśle określona forma
- Powiązanie z naturą i porami roku
- Prostota i oszczędność środków poetyckich
Natomiast różnice to przede wszystkim:
- Haiku skupia się na jednym obrazie, podczas gdy większość form japońskich opisuje szerszą sytuację
- Brak morału i głębszego przesłania w haiku
- Mniejsza dbałość o rytm i rym w haiku
Dzięki specyficznej budowie i zasadom haiku rozwinęło się w odrębny, minimalistyczny styl poezji.
Jak napisać dobre haiku - wskazówki dla początkujących
Pisanie dobrych haiku to nie lada wyzwanie. Oto kilka wskazówek, które pomogą początkującym twórcom:
- Inspiruj się naturą - obserwuj uważnie zjawiska pogodowe, rośliny, zwierzęta
- Ćwicz umiejętność uchwytywania pojedynczych obrazów i chwil
- Dobieraj słowa starannie, unikaj zbędnych ozdobników
- Pamiętaj o elemencie zaskoczenia, puencie
- Czytaj dużo przykładów, analizuj je, inspiruj się nimi
- Pokazuj haiku innym do oceny, ucz się na błędach
- Ćwicz cierpliwie, nie zniechęcaj się początkowymi niepowodzeniami
Tworzenie dobrego haiku wymaga wprawy i precyzji. Jednak przestrzegając powyższych wskazówek można stopniowo rozwijać swoje umiejętności w tym niełatwym gatunku poetyckim.
Haiku w polskiej literaturze - najwybitniejsi twórcy
Haiku zadomowiło się także w polskiej literaturze, gdzie uprawiali je z powodzeniem tacy wybitni poeci, jak:
- Janusz Szuber - autor tomików "Haiku z czterech pór roku" i "Kamyk z procy"
- Anna Świrszczyńska - jej haiku cechuje wyjątkowa wrażliwość i delikatność obserwacji
- Andrzej Trzebiński - tworzył oryginalną odmianę haiku z dodanym czwartym wersfem
- Stanisław Barańczak - w haiku podejmował motywy egzystencjalne
Polskie haiku czerpie garściami z dorobku mistrzów tej formy, ale też wniosło własne, oryginalne pomysły i techniki.
Najważniejsze cechy polskiego haiku to m.in.:
- Większa swoboda w doborze liczby sylab
- Podejmowanie tematyki egzystencjalnej i filozoficznej
- Częstsze sięganie do motywów kulturowych i cywilizacyjnych
Dzięki tym zabiegom polscy twórcy zdołali zaadaptować formę haiku do wrażliwości współczesnego czytelnika, nie tracąc jej oryginalnego charakteru.
Podsumowanie
Haiku to bardzo krótka forma poetycka pochodząca z Japonii, która charakteryzuje się prostotą i precyzją. Składa się z trzech wersów, z których pierwszy i ostatni mają po 5 sylab, a środkowy 7. Haiku koncentruje się na pojedynczym obrazie lub chwili, najczęściej zaczerpniętej z natury. Dobre haiku powinno zawierać element zaskoczenia i poruszać zmysły czytelnika.
Klasyczne japońskie haiku tworzyli mistrzowie jak Bashō, Buson czy Issa. Ich utwory do dziś stanowią wzór tej wyjątkowej formy poezji. W Polsce haiku z powodzeniem uprawiali m.in. Janusz Szuber, Anna Świrszczyńska i Stanisław Barańczak. Polskie haiku wzbogaciło tę formę o motywy egzystencjalne i filozoficzne.
Pisanie dobrego haiku wymaga wprawy - trzeba ćwiczyć umiejętność obserwacji natury, doboru słów i budowania puenty. Na szczęście mamy dostęp do wielu inspirujących przykładów haiku, które mogą pomóc początkującym twórcom rozwinąć swój talent.
Haiku to niezwykła forma poetycka, która w zaledwie kilkunastu słowach potrafi zawrzeć głębię ludzkich przeżyć i piękno otaczającego świata. Warto zaprzyjaźnić się z haiku i czerpać z jego minimalistycznej mądrości.
Tagi
Udostępnij artykuł
